عمق تعاليم اسلام در زمينه حكومت، سياست و دولت، براى هيچ متفكر و انديشمند منصفى قابل انكار نيست، چنانكه تلاش علمى و فكرى فقها و فلاسفه سياسى اسلام نيز در اين زمينه‌ها ناديده گرفتنى نيست. اما بايد اعتراف نمود كه تدوين انديشه‌هاى سياسى اسلام در قالب آثارى مستقل و ارائه آن در شكل يك نظام سياسى و بكار گرفتن اصول و مبانى سياسى اسلام در چارچوب يك دولت و حكومت مشخص و بررسى كاربرد آن نظريات و انديشه‌هاى سياسى در نظام اسلامى، نياز به بازنگرى، تأمل، تحقيق و مطالعه تطبيقى دارد.

با اينكه مسأله فلسفه سياسى اسلام طى مباحث اعتقادى امامت و فقه سياسى اسلام در بحث‌هاى جهاد، امر به معروف و نهى از منكر، حسبه، خراج، فىء، اموال، احكام سلطانى، ولايات و به ويژه ولايت فقيه به نحو مبسوط، جامع و غنى توسط فقهاء عظام و در لابه لاى بحث‌هاى فقهى مطرح گرديده است، اما هرگز جايگاه اين بحث‌ها در جامعه اسلامى و كاربرد آنها در زمينه ارائه شيوه خاصى از حكومت و نوع مشخصى از نظام سياسى ـ اجتماعى، به صورت مستقل تبيين و مطرح نگرديده است.

به همين دليل است كه وقتى حضرت امام خمينى(ره)، در حوزه علميه نجف اشرف مبحث «حكومت اسلامى» را در سلسله بحث‌هاى فقهى خود آغاز مى‌نمايند؛ بسيارى، طرح چنين مسأله‌اى را شگفت آور تلقى مى‌كنند.

يكى از شاگردان مبرّز حضرت امام خمينى(ره) و از بزرگان عرصه فقاهت، علم و انديشه كه هر دو مكتب نجف و قم را در حيات علمى خود تجربه كرده و در تبيين فقه سنتى به اِعمال شيوه‌اى نو روى آورده‌اند، حضرت استاد آيت ا... عميد زنجانى مى‌باشند كه ثمره و حاصل شصت سال فعاليت علمى ـ فقهى خويش را در قالب مجموعه آثار فقه سياسى تقديم مجامع حوزوى و دانشگاهى نموده‌اند. اين مجموعه آثار با اين برداشت تدوين شده‌اند كه مفاهيم تفصيلى فقه حكومتى يا «فقه الدولة» را از لابه لاى مباحث بيكران فقه سنتى و عمومى استخراج و پس از تنقيح و تدوين آنها همراه با انديشه‌هاى فقهى خويش به صورت دوره‌اى و در چند جلد به عرصه علمى كشور تقديم نمايند، كه تاكنون بالغ بر هفده جلد و مشتمل بر مباحث گوناگون فقه سياسى تأليف و منتشر گرديده‌اند.

لازم به ذكر است كه اِعمال شيوه نو در تبيين فقه سنتى و مطرح نمودن آن در قالب‌هاى فقه عبادى، فقه كيفرى، فقه مدنى، فقه اقتصادى، فقه حكومتى و فقه سياسى به معناى دخل و تصرف در محتواى آن و يا به التقاط كشاندن آن نيست، بلكه هدف حفاظت و حراست از فقه با تبيين و تفريع صحيح و متناسب با نيازهاى بالفعل مى‌باشد كه ظرافت و عمق و اهميت اين كار كمتر از اصل تبيين فقه عمومى و سنتى نيست كه جناب استاد، آغازگر اين شيوه در دانشگاه بوده است.

اهميت و ضرورت تأليف، تهيه و تدوين مجموعه فقه سياسى، آنگاه بيشتر رخ مى‌نمايد كه بدانيم در آغاز تدوين فقه سياسى اثرى در خور و شايسته كه تشنگى شيفتگان و طالبان آن را فرو نشاند و آنها را از جست وجوى فراوان و وقت گير براى يافتن معانى فقه سياسى و اطلاعاتى مفيد و اساسى درباره آن مستغنى سازد، تدوين نيافته و جاى آن در ميان عرصه‌هاى پژوهشى و تحقيقاتى خالى است.

از سوى ديگر در اين زمان كه فقه شيعه جامه حكومت و نظام سياسى به تن كرده و گام در متن روابط اجتماعى و بين‌المللى نهاده و دنيا را متوجه خود ساخته است، تهيه چنين آثارى و عرضه آن به جامعه علمى و دانشگاهى بيش از پيش ضرورى و حقيقتاً گران‌سنگ مى‌نمايد تا كم كم اهميت فقه به ويژه فقه سياسى را آشكار نموده و آن را از پرده محاق و فراموشى بيرون آورد و جاى شايسته آن را باز دهد.

مجموعه آثار حضرت استاد عميد زنجانى منبعى معتبر و مشتمل بر مباحثى درباره هر يك از عناوين، ابواب، مسائل و موضوعات فقه سياسى يا موضوعات مرتبط با آن مى‌باشد كه با بيانى شيوا و به زبان فارسى و به عنوان نخستين اثر تخصصى علمى‌كاربردى در موضوع فقه سياسى و با استناد به منابع معتبر فقهى، حقوقى و سياسى براى عموم دانشجويان و طلاب به ويژه دانشجويان رشته‌هاى علوم انسانى همچون حقوق، فقه، علوم سياسى، مديريت، اقتصاد و همه كسانى كه خواهان آگاهى درباره فقه سياسى هستند تهيه گرديده است، اما مقتضيات زمان مدلل ساخت كه دستيابى به مفاهيم اوليه و مبانى فقه سياسى، مستلزم وجود كتابى فشرده‌تر و كم حجم‌تر است تا بتواند در مدت و فرصتى كوتاه، دانشجويان و طلاب را با اساس و پايه فقه سياسى بدرستى آشنا سازد؛ زيرا آشنايى با موضوعات و مضامين پايه اى، مى‌تواند راهگشاى مناسب ترى براى راه يابى و ورود آگاهانه به اين درياى بيكران باشد و غوّاص تازه كار را نيز بهتر به كار آيد.

كتابى كه اكنون پيش رو داريد مشتمل بر امّهات مسائل كليدى فقه سياسى است كه با بيانى فشرده و ساده مطرح گرديده و بايسته‌هايى از مجموعه فقه سياسى است كه با تدبير و تحت اشراف و نظارت حضرت استاد تدوين گرديده است تا مبتديان راه را بهتر به كار آيد و پيشرفته تران را تمتع و تعمق افزايد. اما معترفيم كه هيچ كار بشرى مبرّا از عيب و نقص نمى‌تواند باشد، لذا از تمامى صاحبنظران، اساتيد، محققان و پژوهشگران حوزه و دانشگاه انتظار داريم با ارائه ديدگاه‌ها و نظرات اصلاحى خويش، ما را در ارائه بهتر اين كتاب در چاپ‌هاى بعدى يارى نمايند.

در پايان بر خود فرض مى‌دانم كه از راهنمايى‌هاى عالمانه استاد معزّز حضرت آيت الله عباسعلى عميد زنجانى در نگارش اين اثر كه حاصل تضارب آراء ايشان است، تقدير و تشكر نمايم و آرزوى عمر طولانى توأم با بركت را براى ايشان از حضرت ايزد منان خواستارم.