مقدمه 15

فصل اوّل ـ آشنايى با خسارت و نحوه جبران با لحاظ قوانين، فقه و مطالبه تطبيقى 19

مبحث اول: مفهوم خسارت - تعاريف 21
خسارات عام و خاص 26
گفتار نخست: مفهوم خسارت در حقوق و عرف 27
الف ـ خسارت در عرف 27
ب ـ مفهوم خسارت در حقوق 29
1 ـ در قانون مدنى، اساسى و تجارت 29
2 ـ در قانون روابط موجر و مستاجر 31
3 ـ خسارت در قانون مسئوليت مدنى 33
گفتار دوم: مفهوم خسارت در فقه 34
الف ـ قاعده ضمان يد 37
ب ـ قاعده لاضرر 39
1 ـ متن قاعده 39
2 ـ نفى حكم ضررى (به بار آوردن خسارت) 40
3 ـ نفى ضرر (خسارت) غيرقابل جبران 40
4 ـ دايره قاعده لاضرر 41
ج ـ قاعده تسبيب 43
1 ـ روايت قاعده تسبيب 44
2 ـ وجود تعمد، قصد و سوء نيت 45
3 ـ هدف اصلى از قاعده 45
د ـ قاعده غرور 46
1 ـ تحمل ضرر و جبران آن 47
2 ـ معافيت مغرور و غاصب 47
3 ـ معافيت از جبران خسارت 48
ه ـ قاعده اقدام 49
1 ـ علم مغبون 49
2 ـ قاعده اقدام و مستند روايى 50
3 ـ قاعده اقدام و اثر آن در اثبات جبران خسارت 51
گفتار سوم: مفهوم خسارت در حقوق تطبيقى 51
الف ـ در حقوق فرانسه 52
ب ـ در حقوق تركيه 55
مبحث دوم: انواع خسارات 57
گفتار اول: خسارات مادى 57
الف - تعريف اين نوع خسارت 57
ب ـ تقسيم بندى خسارات مادى 58
1 ـ از بين رفتن مال 58
2 ـ از بين رفتن منفعت 59
3 ـ ازبين رفتن حق : 60
ج ـ در فقه اسلامى 61
گفتار دوم: خسارات معنوى 61
الف ـ خسارات معنوى در فقه 63
1 ـ مخالفت در جبران خسارت معنوى در فقه 63
2 ـ پذيرش خسارات معنوى در فقه 65
3 ـ ماهيت خسارت معنوى در فقه 66
ب ـ خسارت معنوى در حقوق ايران 67
ج ـ در حقوق ساير كشورها 68
مبحث سوم: خسارات ناشى از عمل اشخاص حقوقى و
نهادهاى عمومى، دولتى 69
گفتار اول: كليات مربوط به خسارات اشخاص حقوقى 69
1 ـ مفهوم شخصيت حقوقى 69
2 ـ مبانى مسئوليت مدنى اشخاص حقوقى 70
3 ـ سرانجام مسئوليت مدنى اشخاص 71
گفتار دوم: جبران خسارات وارده و نحوه اجراى آن 72
1 ـ ويژگى ورود خسارت 72
2 ـ امكان جبران زيانهاى معنوى 74
3 ـ جبران خسارات ناشى از وضع قانون 76
4 ـ جبران خسارات ناشى از اعمال اشخاص حقوقى 77
5 ـ اجراى احكام محكوميت عليه دولت 77
گفتار سوم: حقوق خصوصى اشخاص و مسئوليت دولت
در خسارات مورد حكم در ديوان داورى بين المللى 79

فصل دوّم ـ خسارت قراردادى قهرى 83
مبحث اول: شرايط خسارات قابل جبران در مسؤليت قراردادى و قهرى 85
گفتار اول: مسلم بودن ضرر 86
ـ قاعده مسلم بودن 86
گفتار دوم: مستقيم بودن ضرر 90
الف ـ مستقيم بودن ضرر در مجموعه قوانين فرانسه 92
ب ـ مستقيم بودن خسارت در كنوانسيون بيع 1980 وين 93
گفتار سوم: خسارت جبران نشده باشد 94
الف ـ در حقوق ايران 94
ب ـ جبران نشده بودن ضرر و خسارت با توجه به كنوانسيون بيع 1980 وين 96
گفتار چهارم: مشروع بودن خسارات قابل مطالبه 97
الف ـ نامشروع بودن فعل زيانبار 98
ب ـ وجود عنصر تقصير 99
گفتار پنجم: قابليت پيش بينى ضرر 100
الف ـ خسارات قابل پيش بينى با توجه به كنوانسيون بيع 1980 وين 101
ب ـ در حقوق انگلستان 102
مبحث دوم : نقش تقصير و هشدار در جبران خسارات 105
گفتار اول: بررسى و تفسير تقصير 105
الف ـ مفهوم تقصير سنگين 105
ب ـ مفهوم تقصير سنگين در پاره‌اى از قراردادهاى بين‌الملل 106
1 ـ كنوانسيون ورشو راجع به حمل و نقل هوايى 106
2 ـ پروتكل لاهه 107
3 ـ كنوانسيون بين‌المللى راجع به حمل و نقل با راه آهن 107
گفتار دوم: نقش هشدار در رفع مسئوليت 108
الف ـ شرايط لازم براى رفع مسئوليت 108
ب ـ رفع مسئوليت در قوانين مدون 108
ج ـ مسائل مرتبط با قاعده 110
مبحث سوم: مسئوليت مدنى ناشى از حوادث و سوانح 111
گفتار اول: خسارات ناشى از تصادم 111
گفتار دوم: جبران خسارات به وسيله ديه و مازاد بر آن 114
ـ بررسى يك پرونده 115
گفتار سوم: مسئوليت مدنى ناشى از حوادث اتمى 117
الف ـ مبانى مسئوليت در حوادث اتمى 117
ب ـ اثبات حوادث موجد مسئوليت مدنى 118
1 ـ خسارات قابل جبران 119
2 ـ اشخاص مسئول 119
ج ـ نتيجه خسارات اتمى 121
مبحث چهارم: مصاديق مشتبه در خسارات قابل جبران 122
گفتار اول: خسارات ناشى از عدم النفع 122
ـ مفهوم اين خسارت 122
الف ـ جايگاه خسارات عدم النفع 123
1 ـ نظرات فقها 123
2 ـ نظر حقوقدانها 125
3 ـ قوانين موضوعه 128
3 ـ 1 ـ قانون آيين دادرسى كيفرى سال 78 128
3 ـ 2 ـ قانون آيين دادرسى مدنى سال 79 129
ب ـ الزام به جبران خسارت 130
ج ـ نحوه طرح و شيوه‌هاى جبران خسارت ناشى از عدم النفع 133
1 ـ نظريات حقوقدانان در اين زمينه 133
2 ـ رويه‌ى قضايى 135
3 ـ قوانين موضوعه در مورد خسارات عدم‌النفع 137
3 ـ 1 ـ قانون مسئوليت مدنى 137
3 ـ 2 ـ قانون بيمه اجبارى دارندگان وسايل نقليه موتورى 139
د ـ سرانجام عدم النفع 139
ـ آيا غرامت اصولاً شامل عدم النفع است؟ 140
گفتار دوم: خسارت تأخير تأديه 141
تعريف واركان خسارت تأخير تأديه 141
الف ـ شرايط مطالبه خسارت : 143
1 ـ گذاشتن موعد مقرر 143
1 ـ 1 ـ در قراردادهايى كه موعد مقرر پيش بينى شده است 143
1 ـ 2 ـ در صورتيكه موعد انجام تعهد معين نشده باشد، دو حالت دارد : 143
2 ـ اسباب معافيت مديون از تأديه خسارت 144
3 ـ احكام خاص و ويژه خسارت تأخير تأديه 144
3 ـ 1 ـ مطالبه رسمى‌طلب 144
3 ـ 2 ـ اثر توافق طرفين در مورد آغاز محاسبه خسارت تأخير تأديه 145
3 ـ 3 ـ مبدأ محاسبه خسارت تأخير تأديه : 146
ب ـ مقايسه احكام خسارت تأخير تأديه با قواعد عمومى‌جبران خسارت ناشى از انجام تعهد 147
ج - مقايسه خسارت تأخير تأديه با ربا 148
1 ـ بهره پول با تراضى طرفين است ولى خسارت با حكم قانون است 148
2 ـ تفاوت در زمان محاسبه 148
3 ـ تفاوت در اركان 148
د ـ صلاحيت شوراى نگهبان در نسخ يا الغاء قوانين 149
ه ـ مشروعيت خسارت تأخير تأديه و نظر شوراى نگهبان 150
گفتار سوم: وجه التزام 152
الف ـ بررسى فقهى وجه التزام 154
1 ـ در جواز اخذ وجه التزام 154
2 ـ در رد اخذ وجه التزام 155
ب ـ شرط صحت وجه التزام 155
ج ـ رابطه بين وجه التزام و تعيين ميزان خسارت 156
1 ـ آثار شرط تعيين ميزان خسارت 157
2 ـ محاسبه قبلى خسارت 158
مبحث پنجم: فورس ماژور و ارتباط آن با خسارت 159
گفتار اول: فورس ماژور در مسئوليت قهرى و قراردادى 161
الف ـ تقصير متضرر 162
1 ـ تقصير متضرر در بروز خسارت 162
1 ـ 1 ـ تقصير متضرر به صورت فورس ماژور 162
1 ـ 2 ـ تقصير متضرر از مصاديق فورس ماژور نيست 162
ب ـ تقصير شخص ثالث 163
گفتار دوم: شرايط خاص فورس ماژور 164
الف ـ اثر قوه قاهره در مسئوليت عهدى 165
ب ـ اثر قوه قهريه در مسئوليت قهرى 166
فورس ماژور در مورد دولت 168

فصل سوّم ـ روشهاى جبران و پرداخت خسارت 171

مبحث اول: دعواى جبران خسارت 173
گفتار اول: طرفين دعوى 173
1 ـ بازگرداندن عين مال به صاحب آن 177
1 ـ 1 ـ از بين بردن منبع خسارت 177
2 ـ جبران خسارت وارد به اموال 178
2 ـ 1 ـ رد عين در صورت وجود 178
2 ـ 2 ـ پرداخت بدل 179
2ـ2ـ1 ـ دادن مثل 180
2 ـ 3 ـ دادن قيمت 181
ج ـ در حقوق تطبيقى 182
گفتار دوم: شيوه‌هاى جبران خسارت برحسب نوع زيان و دعوا 183
در حقوق آلمان 184
در حقوق فرانسه 185
الف ـ ارزيابى و تعيين ميزان خسارت 186
1 ـ تغيير ميزان خسارت تا زمان صدور حكم 187
1 ـ 1 ـ تغيير عوامل درونى 187
1 ـ 2 ـ تغيير ارزش پول (عوامل بيرونى) 187
2 ـ تغيير ميزان خسارت بعد از صدور حكم 188
ب ـ كاهش خسارت 189
ج ـ وسايل و طرق تأمين جبران خسارت 190
1 ـ ايجاد مسئوليت تضامنى 190
2 ـ بيمه اجبارى مسئوليت 190
3 ـ صندوق تأمين خسارت 191
د ـ اثر قراردادها در جبران خسارت 191
گفتار سوم: نقش اصحاب دعوى و دادگاه در تعيين نوع و روش جبران خسارت 193
الف - امكان اقدام زيان ديده و مديون نمودن فاعل زيان 195
ب ـ نقش دادگاه در تعيين شيوه‌هاى جبران خسارت 196
گفتار چهارم: اثر قراردادها در مسئوليت و جبران خسارت 197
الف ـ نفوذ حقوقى شرط عدم مسئوليت 200
ب ـ استثنائات وارد بر اصل نفوذ حقوقى شرط عدم مسئوليت 200
1 ـ خسارات وارد بر شخص 201
2 ـ خسارت ناشى از تقصير عمدى و در حكم عمد 201
ج ـ شرط كيفرى يا وجه التزام 202
د ـ نفوذ حقوقى شرط كيفرى 203
مبحث دوم: شيوه‌هاى جبران خسارت مادى 203
گفتار اول: جبران خسارت مادى 203
الف ـ روش‌هاى جبران ضررهاى جسمانى 203
1 ـ حقوق ايران 204
2 ـ خسارات مازاد بر ديه 206
ب ـ خسارات مازاد بر ديه 207
1 ـ ضررهاى جسمانى در حقوق انگلستان 210
2 ـ ضررهاى جسمانى در حقوق آلمان 211
گفتار دوم: روش جبران خسارت و زيان‌هاى معنوى 212
الف ـ حقوق ايران 212
ب ـ فقه اسلامى 215
ج ـ حقوق تطبيقى 216

فصل چهارم: مسئوليت حرفه‌اى مشاغل 219

مبحث اول: مسئوليت مدنى ناشى از اقدامات قضايى 221
گفتار اول: مقررات جارى در حقوق ايران 221
گفتار دوم: مسئوليت مدنى قضات در حقوق فرانسه 223
ـ آيين جبران خسارت در حقوق فرانسه 224
گفتار سوم: مصونيت و مسئوليت قضايى در انگلستان 226
ـ مسئوليت مدنى دولت در رابطه با اقدامات قضايى در انگلستان 228
گفتار چهارم: حاصل بررسى اقدامات قضايى 229
مبحث دوم: مسئوليت وكيل دادگسترى و جبران خسارت وى 230
گفتار اول:توجه لازم به اجراى وكالت 230
الف ـ مسئوليت وكيل در تزوير خطاى بزرگ 231
ب ـ مسئوليت وكيل در خطاى عادى 232
ج ـ عدم مسئوليت وكيل به دليل سبب خارجى 233
د ـ مرحله اثبات دعوى 234
ه ـ تأديه خسارت 235
و ـ تعديل قواعد مسئوليت با توافق 236
گفتار دوم: مسئوليت وكيل در طرح دعوى واهى 237
مبحث سوم: مسئوليت مدنى مهندسين ساختمان سابقه قانونگذارى 238
گفتار اول: خطاى مهندسى 238
گفتار دوم: تصميمات و اقدامات شاغلين حرف ساختمان 239
الف ـ تخريب و انهدام 241
ب ـ مغايرات 242
ج ـ استفاده از مصالح 243
گفتار پايانى 244
فهرست منابع 250
الف ـ كتب فارسى 250
ب ـ كتب، عربى 252
ج ـ مقالات، مجلات و جزوات فارسى 254
د ـ منابع به زبان انگليسى 255
ه ـ منابع به زبان فرانسه