حقوق مدنی بارزترین جلوه‌ی مدنیّت هر جامعه و بهترین و مستحکم‌ترین دژ و نگاهبان این مدنیّت و قانون مدنی در نظام‌های حقوق مدون آشکارترین جلوه‌ی حقوق مدنی است.

قانون مدنی امروز ایران‌زمین مولود هزار و چند صد سال اندیشه و غور در منابع فقه اسلامی- کتاب و سنّت-  است که با ملاحظه‌ی تجربه‌ی جوامع دیگر به‌خصوص فرانسه و سوئیس به صورت مدوّن در آمده است. شناخت این قانون جز در سایه‌ی علم به زوایای متعدّد فقهی و حقوقی که سرمنشأ آن بوده است، قابل حصول نیست. برای دستیابی به چنین علمی لازم است اندیشه‌ی علما و مفسّران قانون که خود مشرف بر زوایای مختلف فقه و حقوق‌اند مورد مطالعه قرار گیرد.

از آنجا که مفسّران حقوقی در مسیر تفسیر از دیدگاه واحدی پیروی نکرده‌اند، آنچه در ظاهر امر با آن روبرو هستیم تشتّتی است از آراء که در بستر حقوق -که خود جهان اعتبار است- واهمه‌ی سوفسطایی‌گری را در دل هر کسی که برای احقاق حقّ خویش به قواعد عادلانه‌ی حقوق چشم دوخته است برمی‌انگیزد. لکن اگر آراء به ظاهر متشتّت در کنار هم و در مسیری تاریخی به‌طور عمیق مورد مطالعه و بررّسی قرار گیرد ماحصل آن تطّور اندیشه‌ی حقوقدانان در بستر زمان است که با توجّه به نیازهای هر دوره از ایشان صادر گشته است.

آنچه خلأ آن به طور جدّی در نظام حقوقی کشور احساس می‌شود منبعی است که اندیشه‌ی بزرگان حقوق را گردآوری و با سیری منطقی تفسیر ایشان را از قانون جمع‌آوری کرده باشد. چنین اقدامی از این حیث نیز حائز اهمیّت است که آراء برخی از اندیشمندان به صورت پراکنده در کتب ایشان به یادگار مانده است، در حالی‌که اشراف بر کتب آنان و تنظیم و تنسیق مطالب مربوط به یک موضوع خاص کاری است بس دشوار و مستلزم صرف زمانی طولانی. از سوی دیگر با شناخت سیر تحوّل حقوق، می توان آینده‌ای را که در انتظار این موجود زنده و در حال رشد است پیش‌بینی نمود و به مبنایی تازه و درخور نیازهای آتیه‌ی جامعه برای تفسیر قواعد حقوقی دست یافت.

استاد بزرگ دکتر کاتوزیان در مقدمه‌ی کتاب «قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی» می‌نویسد: «امیدوارم اگر این شیوه مطبوع افتد محقّقان جوانی که ذوق گردآوری و تدوین را دارند تشویق به ادامه‌ی این راه شوند و مجموعه‌های منظّمی برای شعبه‌های گوناگون حقوق فراهم آورند.» لذا بر آن شدیم تا با گردآوری اندیشه‌ی بارزترین چهره‌های حقوقی تاریخ ایران، بنا بر آنچه در وسع ماست، خلأ مذکور را پر کنیم و اولین سنگ بنای چنین اقدامی را در یکی از کهن‌ترین قوانین کشور بگذاریم. باشد که مورد پسند و استفاده‌ی جامعه‌ی حقوقی کشور افتد و در این مسیر شاهد گام‌هایی استوارتر باشیم. برآنیم تا در مجلّدات و طبع‌های پسین کتاب علاوه بر نظرات حاضر، اندیشه‌ی سایر اندیشمندان نامدار حقوقی و نیز آنان را که علی‌رغم مقام علمی شامخ‌شان نام و آوازه‌ای ندارند، گردآوریم و دایره‌المعارف اندیشه‌های حقوقی را برای نخستین بار بنا کنیم؛ به این امید که اندیشه‌ی حقوقدانان (دکترین) جایگاه درخور خود را در نظام قضایی بدست آورد.

بدینسان در نخستین مرحله، از میان مجلّدات قانون مدنی، جلد اوّل (در اموال)، از میان کتب این جلد، کتاب دوم (در اسباب تملّک)، از میان قسمت‌های این کتاب قسمت دوم (در عقود و معاملات و الزامات) برگزیده شد - آنچه در لسان حقوقدانان «باب تعهّدات» خوانده می‌شود- ؛ چرا که به نوعی پایه و اساس حقوق اموال، اعمال و وقایع حقوقی، همین تعهّدات و قواعد حاکم بر ایجاد، اجرا و اسقاط آن است.

امید است در ادامه‌ی این پژوهش و تتبّع و در مجلّدات بعدی، سایر مباحث قانون مدنی به گونه‌ای درخور، تقسیم‌بندی و مورد مطالعه و تدوین قرار گیرد.

لازم به ذکر است مطالعه کتاب حاضر اگر چه دستیابی به آراء و اندیشه‌ی بزرگان حقوقی را برای دانشجویان حقوق سهل نموده است، لکن به دلیل آنکه یکی از اهداف تدوین چنین کتابی موجز نمودن مطالبی است که به صورت تفصیلی در کتب اساتید نامی آمده است، لازم است دانشجویان علاقه‌مند برای رسیدن به مدارج فاخر علمی به این کتاب بسنده نکرده و رشته‌ی سرنخی را که در این نگاشته بدست می‌آورند در منابع اصلی دنبال نمایند.

در آخر بر خود لازم می دانم از تمامی اساتید بزرگوار که در جریان تدوین و چاپ کتاب یاریمان داده‌اند قدردانی به عمل آورم و تشکر ویژه‌ی خود را به جناب آقای دکتر عبّاس کریمی که ایده‌ی اولیّه‌ی کار را در ذهن‌مان پروردند و همچنین جناب آقای دکتر تهمورث بشیریّه که گام به گام در تمام مراحل کار مشوّق ما بودند و نیز جناب آقای دکتر حسن جعفری‌تبار که با ژرف‌نگری خود راه تعالی را بر ما گشودند تقدیم کنم. همچنین زحمات جناب آقای حسینی‌نیک مدیر مسئول مجمع علمی‌و فرهنگی مجد در به ثمر رسیدن این مجموعه شایسته‌ی تقدیر است.