از آغاز پیدایش جامعه انسانی، تمدنهای بزرگ و در راس آنها ادیان الهی، بویژه دین اسلام، برای حمایت از کسانی که امان می‌خواهند تدابیری اندیشیده‌اند. این تدابیر در عصر حاضر، مفهوم حقوقی (پناهندگی) همراه با سازوکارهای اجرایی پیدا کرده‌اند به نحوی که هم در عرصه داخلی و هم در سطح بین‌المللی بخش مهمی از موازین حقوقی را به خود اختصاص داده‌اند. علیرغم پیدایش و نضج حقوق بین‌الملل و قواعد، قوانین، نهادها و سازمان‌های مرتبط با آن، همچنان تعارض منافع و اختلافات عقیدتی و سیاسی و میل به سیادت و قدرت‌طلبی در روابط ملت‌ها و گروه‌های مختلف سیاسی، اجتماعی و مذهبی حاکم است که این امر منجر به شکل‌گیری جنگ‌ها و بی‌خانمانی‌های داخلی و بین‌المللی و نهایتاً شکل‌گیری گروه‌های بزرگ پناهندگان، آوارگان و بی‌خانمان‌ها گردیده است. لذا با پیدایش این گروه‌ها، تعریف پناهنده و تعیین صلاحیت سازمان‌های ذیربطی که قصد حمایت از این افراد را دارند، ضرورت پیدا کرده است.

در این زمینه کنوانسیون مربوط به وضعیت پناهندگان سازمان ملل متحد مصوب 1951، سنگ بنای حقوق پناهندگی است که تعریف می‌کند پناهنده چه کسی است و حقوق افراد پناهنده و مسئولیت کشورهای عضو را نسبت به پناهجویان مشخص می‌کند. طبق این کنوانسیون آیین اعطای پناهندگی، موارد پایان پناهندگی و مستثنیات آن مشخص شده است. بر این اساس تمامی افراد از حق پناهندگی برخوردار نیستند، مثلاً اینکه جنایتکاران جنگی یا افراد ناقض حقوق بشر از این حق محروم هستند.

این اثر با هدف تبیین و تحلیل حقوقی کنوانسیون مذکور و اسناد و منابع مرتبط با آن کنوانسیون و حقوق پناهندگان شکل گرفته است. علیرغم اهمیت حقوق پناهندگی در روابط کشورها و دولت‌ها با اتباع خود و کاربردی بودن آن، تاکنون کتاب درسی متناسب با سرفصل‌های درس حقوق پناهندگی تالیف نشده است که این اثر در راستای جبران این خلاء می‌باشد.

در این نوشتار ابتدا در فصل اول، پناهندگی تعریف می‌گردد و با تعیین حدود آن، مفهوم و مبانی مربوطه تبیین می‌شود. در همین فصل منابع حقوق پناهندگی و مبانی تاریخی و اخلاقی آن طرح می‌گردند. در ادامه تحولات سده‌های اخیر در حقوق پناهندگی و تاثیر جنگ‌های جهانی مورد مطالعه قرار می‌گیرد. در فصل دوم حقوق پناهندگی در اسلام بررسی می‌شود چرا که دین اسلام از همان ابتدا با این مفهوم عجین بوده است چه در زمان حیات پیامبر اکرم (ص) و چه در سنت و سیره‌های پس از ایشان.  در این زمینه روایات، قرآن و سنن و آراء فقها به اجمال پوشش داده شده‌اند. در همین فصل عوامل ریشه‌ای پناهندگی از منظر اسلام بررسی می‌گردد چرا که رویکرد اصلی بر پیشگیری و راه‌حل‌های پایدار است تا حل موقتی مسئله.

در نهایت در فصل سوم نظام نوین حقوق پناهندگی بررسی شده است. در این راستا ابتدا اصول ماهوی و شکلی حاکم بر این حقوق شامل اعلامی بودن، حمایتی بودن، منع اعاده و وحدت خانواده مورد اشاره قرار گرفته‌اند. سپس در مبحث دوم شرایط شمول پناهندگی و در مبحث سوم حقوق و تکالیف پناهنده برشمرده شده است. در همین مبحث مباحث دارای موضوعیت در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران بررسی می‌شوند. در نهایت در مبحث چهارم موارد خاص مورد توجه حقوق پناهندگی یعنی زنان و کودکان به اختصار توضیح داده شده و سپس افراد مستثنی از حق پناهنده شدن و شرایط پایان پناهندگی بیان گردیده است.