حسبه از مفاهیمی است که دانشمندان مسلمان در رابطه با آن بحث‌های مفصلی داشته اند. علمای اهل سنت به طور خاص بحث حسبه را مطرح کرده اند و افرادی چون ابوالحسن ماوردی درکتاب: «الأحکام السلطانیة»، محمد غزالی در کتاب: «إحیاء علوم الدین»، ابن تیمیه در کتاب: «الحسبة»، ابن قیم جوزیه در کتاب: «الطرق الحکمیة»،  شیزری در کتاب: «نهایة الرتبة فی طلب الحسبة»، ابن إخوه در کتاب: «معالم القربة فی احکام الحسبة»، و ابو عبدالله سقطی در کتاب: «آداب الحسبة» در این باره بحث کرده اند، ولی علمای شیعه معمولاً ذیل بحث امر به معروف و نهی از منکر از این مفهوم بحث کرده­اند.

در این باره، دو رویکرد متفاوت وجود دارد: فقهای اهل سنت برای حاکمان و سلاطین، مشروعیت شرعی قائل بودند. از این رو، بسیاری از مباحث حسبه را از شؤون حکومت دانسته و در این گونه مسائل به روش‌ها،  قواعد و مقررات حاکمان و سلاطین تن می دادند؛ در حالی که پیروان مکتب تشیّع در این گونه مسائل به فقها مراجعه می کردند؛ چون برای حاکمان مشروعیت دینی قائل نبودند.

امور حِسبی (یا حِسبه یا حِسبیه) اصطلاحی در فقه اسلامی است و به کلیۀ امور پسندیده‌ای گفته می‌شود که شرع اسلام خواستار اجرای آنها شده، امّا شخص خاصّی را مسؤول آنها ندانسته‌است. حمایت از افراد بی‌سرپرست به صورت تعیین قیّم و نظارت بر اعمال قیّم، امور مربوط به ارث و وصیّت و اداره اموال افراد مفقود الاثر، مثال‌هایی از امور حسبی هستند. مطابق نظریه‌ای در فقه شیعه معروف به ولایت فقیه در امور حسبیه، فقها نسبت به دیگر افراد، در اجرای این امور اولویت دارند.

یکی از دستگاه‌هایی که وظیفۀ پاسداری از هنجارهای اخلاقی  و پیشگیری از بزه کاری‌های آشکار در جامعه و بازار را بر عهده داشته، نهاد «حسبه» بوده است. حسبه در آغاز از متن آموزه‌های اسلامی جوشید و همراه با گسترش اسلام در سرزمین‌های مختلف، در ردیف ارکان بنیادی حکومت در آمد. این نهاد مانند دیگر نهادهای مدنی، ساده و بی پیرایه آغاز شد و درگذر زمان دایرۀ وظایف و مسؤولیت‌های آن گسترش یافت و در عرصه‌های گوناگون فرهنگی و اجتماعی آثار متفاوتی بر جای نهاد.

مطالب مهمی که در این کتاب مورد مطالعه قرار می گیرد از این قرار است: تاریخچۀ امور حسبه؛ معنای حسبه و محتسب؛ فقهای شیعه مقام صالح برای تصدی حکومت؛ دلیل حسبه برای اثبات ولایت فقیه و آسیب شناسی حسبه.

به سامان رسیدن این اثر به زیور طبع، به کوشش فاضل ارجمند و حقوق دان دلسوز جناب آقای دکتر عباس حسینی نیک، مدیر محترم انتشارات مجد می باشد. بر خود لازم می دانم از زحمات ایشان تقدیر و تشکر کرده، و دوام خدمت و سلامتی ایشان را از خداوند متعال خواستارم.