حمل و نقل در تقسیم‌بندی کلی، به سه رشته‌ی حمل و نقل زمینی، دریایی و هوایی تقسیم می‌شود. حمل و نقل زمینی نیز به دو شاخه حمل و نقل ریلی و جاده‌ای تقسیم می‌گردد. آن‌چه در این مجموعه، مورد بحث قرار گرفته است، بررسی تطبیقی و تحلیلی مسئولیت متصدی حمل و نقل ریلی است. حمل و نقل ریلی به عنوان یک شیوه‌ حمل آسان، مقرون به صرفه و دوست‌دار محیط زیست از اهمیت بسزایی برخوردار است، تا جایی که آن را «حمل و نقل سبز» نیز می‌نامند. به همین لحاظ مقررات متعددی در سطح بین‌المللی و ملی، پیرامون حدود مسئولیت متصدی حمل و نقل، وضع شده است. بررسی این مسئولیت براساس کنوانسیون‌های «حمل و نقل بین‌المللی با راه‌آهن» یا «کوتیف»[1] مصوب «1980» و «1999»[2]، مبنای اصلی مباحث این تألیف است. با عنایت به این‌که هسته اصلی این اثر پیرامون بررسی مسئولیت متصدی حمل و نقل ریلی کالا براساس مقررات «COTIF» می‌باشد، بنابراین موضوع بحث بیشتر حول مقررات «CIM»[3] خواهد بود. جمهوری اسلامی ایران نیز به موجب «قانون الحاق دولت جمهوری اسلامی ایران به پروتکل مورخ 13/3/1378 (سوم ژوئن 1999) حاوی اصلاحات کنوانسیون حمل و نقل بین‌المللی راه‌آهن COTIF مورخ 19/2/1359 (9 مه 1980)» مصوب 14/10/1381 مجمع تشخیص مصلحت نظام مقررات مذکور را وارد نظام حقوقی خویش نموده، لذا بررسی آن‌ها در این مجموعه از جنبه‌ی حقوق داخلی حائز اهمیت است. همچنین مقررات «قانون مدنی» و «قانون تجارت» و مقررات «حقوق اسلام» ناظر بر حدود مسئولیت متصدی حمل و نقل نیز، مورد بررسی قرار گرفته است. پس از طرح مقدمه‌ای درخصوص اهمیت و جایگاه حمل و نقل ریلی، مباحث مجموعه حاضر، در چهار بخش تدوین شده است.

در بخش نخست، سیر تاریخی مقررات ناظر بر حمل و نقل ریلی، قرارداد حمل و نقل ریلی و همچنین خصوصیات و ماهیت بارنامه که ستون فقرات حمل و نقل را تشکیل می‌دهد و مفاهیم مندرج در کنوانسیون‌ها و ویژگی‌های کنوانسیون‌های بین‌المللی و مواردی که مشمول کنوانسیون است، و مواردی که مسئولیت متصدی حمل و نقل، خارج از شمول کنوانسیون می‌باشد و لذا مسئولیت متصدی حمل و نقل در چارچوب مقررات داخلی تعیین خواهد شد، مورد بحث قرار گرفته است.

بخش دوم، شالوده اصلی بحث است. در این بخش، مسئولیت متصدی حمل و نقل ریلی و موارد معافیت آن، بررسی شده است. مبنای مسئولیت متصدی حمل و نقل و بررسی سیستم‌های متفاوت مسئولیت، خصوصاً سیستم مبتنی بر «فرض تقصیر» و «فرض مسئولیت»، و بررسی این مسئولیت در مقررات یکنواخت «CIM» (1980/1999) و قوانین «موضوعه ایران» و «حقوق اسلام» از مباحث عمده‌ی این بخش است. همچنین حدود مسئولیت متصدی حمل و نقل و مواردی که متصدی حمل و نقل علی‌رغم ورود خسارت به زیان‌دیده، مسئولیتی نداشته و از موجبات معافیت از مسئولیت برخوردار خواهد بود، در این بخش مورد بررسی قرار گرفته است.

در بخش سوم نیز جبران خسارت، نحوه‌ی پرداخت غرامت و شیوه‌ی ارزیابی آن، شروط تحدید مسئولیت و عدم مسئولیت در قراردادهای منعقده با متصدی حمل و نقل ریلی مورد بررسی قرار خواهند گرفت.

در بخش چهارم نیز، آیین دادرسی رسیدگی به دعوی جبران خسارت مورد بررسی قرار گرفته است.

روش تحقیق در نوشته حاضر، روش توصیفی و تحلیلی است. مراجعه به کتابخانه‌های دانشگاهی، کتابخانه ملی ایران، کتابخانه‌های عمومی، کتابخانه‌های تخصصی، استفاده از نظرات صاحب‌نظران موضوع مزبور با تجارب زیاد عملی در حوزه‌ی تخصصی مذکور، مجلات تخصصی از جمله ماهنامه صنعت حمل و نقل، رساله‌ها و پایان‌نامه‌های دانشگاهی در مقاطع تحصیلی کارشناسی ارشد و دکتری، سایت‌های اینترنتی، و استفاده از منابع متعدد فارسی، عربی، انگلیسی و فرانسوی که در فهرست منابع به آن اشاره شده است، بخشی از کار انجام شده در تدوین این اثر بوده است. همچنین به منظور برداشت محسوس‌تر، در قسمت‌های متعدد از مباحث مطرح شده، به مطالعه موردی و بیان برخی پرونده‌های مهم طرح شده در سطح بین‌المللی اشاره شده است.

 سعی و کوشش بر این بوده است که تا آنجایی که امکان دارد جنبه عملی و کاربردی موضوع مورد توجه قرار گیرد و از آنجایی که امیدوار است در مجلدات بعدی، بررسی مسئولیت متصدی حمل و نقل جاده‌ای و هوایی تقدیم خوانندگان محترم گردد، ضمن اعتذار از کلیه صاحب‌نظران و حقوقدانان بزرگوار، انتظار دارد با اظهار ایرادات و نواقص و انتقادهای سازنده، در تدوین آثاری جامع‌تر یاری رسانند.