در دنیای کنونی؛ مسائل و موضوعات گوناگون اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و ... داخلی و بین المللی، ضمن مواجهه با پیچیدگی‌ها و چالش‌های فراوان، دارای تأثیر و تأثر و ارتباط تنگاتنگ با یکدیگر هستند که در این میان، مباحث حقوقی از جایگاه ویژه ای برخوردارند. حقوق، هم از نظر ماهیت و هم از نظر کاربرد، رابطه عمیق و ناگسستنی با علوم دیگر و شئون مختلف زندگی انسان دارد.

علم حقوق، پیشینه ای به قدمت تاریخ حیات بشر دارد و در این مدت طولانی، همواره دستخوش تغییر، اصلاح و توسعه بوده است. شکل گیری رویکردهای علمی و فلسفی، ظهور و افول نظریه‌ها و سیاست‌های حقوقی و جنایی، تدوین قوانین ماهوی و شکلی، جرم انگاری و تعیین مجازات ها، سیر تکامل مبانی و مفاهیم، تقسیم بندی‌های مختلف و افزوده شدن مباحث جدید به حوزه مطالعاتی و اجتماعی این دانش، همگی نشان از اقتضایی بودن و اثرپذیری آن از شرایط زندگی انسان دارد.

در هر دوره ای از تاریخ، مباحث حقوقی جدیدی متناسب با نیازها، ارزش‌ها و آرمان‌های انسان ظهور یافته و مطمح نظر بوده است. همچنین، ترویج ادیان الهی و توسعه تمدن بشر، در هم تنیدگی خاصی میان حوزه‌های مختلف دانش با علم حقوق پدید آورده و همین امر، زمینه ساز پرداختن به مقوله‌های جدیدی در این علم شده است. یکی از مهم ترین و جدی ترین این مباحث، «حقوق شهروندی» است.  

شاید بتوان گفت؛ موضوع شهروند و حقوق شهروندی، به رغم پیشینه طولانی آن در مبانی و متون حقوقی گذشته، در سالیان اخیر با اتخاذ رویکردهای جدید و استفاده از ادبیات بدیع، به نوعی احیاء شده و در محافل علمی و پژوهشی و گفتمان سیاسی و حقوقی جوامع، جایگاه ویژه پیدا کرده است. تعدد و تنوع آثار تحقیقاتی مرتبط، تدوین قوانین و مقررات جدید، توجه مسئولین، رسانه‌ها و اقشار مختلف مردم و حتی تأکیدات موجود در اسناد بین المللی به خوبی مبین وضعیت رو به توسعه این مبحث مهم حقوقی است.

در کشور عزیز ما نیز، فارغ از سابقه طولانی و درخشان اسلام و ایران در اهتمام به صیانت از حقوق مردم، اصطلاح «حقوق شهروندی» از سال 1383، با تصویب ماده واحده «قانون احترام به آزادی‌های مشروع و حفظ حقوق شهروندی»، به طور رسمی وارد ادبیات اجتماعی، حقوقی و سیاسی جامعه شد و از آن سال تاکنون، شاهد تألیفات و پژوهش‌های زیادی در این زمینه بوده ایم. برخی از ویژگی‌های آثار نگاشته شده در حوزه حقوق شهروندی در سالیان اخیر، که حاکی از عدم وجود نگاهی جامع به این موضوع بوده و زمینه ساز شکل گیری دغدغه و ایده اصلی تدوین این کتاب (در تابستان سال 1394) گردیده، عبارتند از:

الف- اتخاذ رویکرد فلسفی یا حقوقی معین در اکثر آثار؛

ب- تأکید بر احصاء چالش‌ها یا ارائه راهکارهای اصلاحی؛

ج- بررسی رابطه یک موضوع یا متغیر خاص با حقوق شهروندی؛

د- مطالعه در جغرافیا، جامعه آماری یا حوزه ای مشخص از اجتماع؛

ه- پرداختن به بخش خاصی از زمینه ها، ابعاد یا آثار حقوق شهروندی؛

و- آمیختن حقوق شهروندی با مسائل اجتماعی، سیاسی یا بعضاً بین المللی.

از این رو، اثر حاضر با هدف آشنایی با حقوق شهروندی از طریق بررسی مبانی و تبیین مفاهیم اساسی مرتبط با آن، در قالب نه فصل: 1- مفاهیم و مبانی 2- پیشینه و سیر تحول تاریخی 3- حقوق شهروندی در دین مبین اسلام 4- حقوق شهروندی در قوانین موضوعه 5- حقوق شهروندی در اسناد بین المللی 6- حقوق بشر و حقوق شهروندی 7- ضابطین قضایی و حقوق شهروندی 8- اشخاص و حقوق شهروندی 9- حریم خصوصی و حقوق شهروندی، با عنوان «کلیات حقوق شهروندی»، تدوین و در بخش پایانی آن نیز، پنج مورد از مهم ترین قوانین و اسناد داخلی و بین المللی مرتبط با حقوق شهروندی و حقوق بشر آورده شده است تا با نگاهی کامل به کلیه ابعاد این مبحث مهم حقوقی، مجموعه ای جامع و مفید ارائه گردد.

گفتنی است، به رغم گستردگی مفهوم حقوق شهروندی و ابعاد مختلف آن؛ با توجه به مقتضیات کنونی جامعه و نیز حساسیت‌های موجود پیرامون نقش محاکم و ضابطین در صیانت از حقوق شهروندی، در این کتاب، ضمن تبیین کلیات حقوق شهروندی، اهتمام ویژه ای به تشریح ابعاد کیفری حقوق شهروندی و تکالیف قانونی مراجع قضایی و ضابطان دادگستری در این حوزه معطوف شده، لکن ان شاء الله در آینده نزدیک، سه اثر: 1- «رهیافتی به ابعاد مختلف حقوق شهروندی»، 2- «آنچه همگان باید درباره حقوق شهروندی بدانند» و 3- کتاب درسی «آشنایی با حقوق شهروندی»، که توسط مؤلفان این اثر در دست تألیف است، به زیور طبع آراسته و در اختیار علاقمندان قرار خواهد گرفت.     

در تدوین مطالب این کتاب و به‌منظور بهره گیری از محتوای آثار مرتبط و آراء صاحبنظران این حوزه، تلاش شده تا اهم نکات، نظریه‌ها و مفاد قانونی مهم، گردآوری و در اختیار خوانندگان محترم قرار گیرد.