یکی از فضیلت های بسیار مهم در جوامع بشری حفظ امانت و امانتداری است، بطوری که در کتب آسمانی ادیان و مذاهب مختلف به آن اشاره و تأکید فراوان شده است. در قرآن مجید که کتاب هدایت برای تمام مردم جهان است چندین آیه از آیات بینات به این امر اختصاص دارد، و تؤدو الامانات الی اهلها و اذا حکمتم بین الناس ان تحکموا بالعدل، بعضی از مفسران قرآن مجید در مورد تفسیر این آیه شریفه معتقدند که در واقع رعایت امانت داری همان عدل است که در آخر آیه آمده است و کسی که مال مورد امانت را به صاحبش مستردمی دارد عدل را بر پا داشته است. در تفسیر المیزان آمده است که رد امانت همان رد امانات مالی به صاحبانش است و عدالت قاضی در محکمه و وجوب رد امانت را مطلقاً و وجوب عدالت را در قضاوت مطلقاً بیان می‌کند، علامه طباطبائی معتقد است امانات در آیه (توءدوالامانات) همان امانات مالی و معنوی است. امانت داری نه تنها در ادیان و مذاهب که حتی در نحله های فکری و عقاید اجتماعی هم مورد توجه صاحبان این اندیشه ها قرار گرفته، در عرفان ایران، بزرگان متصوفه همواره رهروان این طریقت را به امانت داری توصیه و تشویق کرده اند و خود از عاملان به این خصیصه متعالی بوده اند. شیخ فریدالدین عطار نیشابوری در کتاب مستطاب تذکرة الاولیاء در شرح حال ابراهیم ادهم که از بزرگان عرفا و اولیاء حق و به گفته او سلطان دنیا و دین و سیمرغ قاف یقین بوده است می‌نویسد: نقلست که گفت وقتی باغی بمن دادند تا نگاه دارم خداوند باغ آمد و گفت انار شیرین بیار بیاوردم ترش بود، گفت انار شیرین بیاور طبقی دیگر بیاوردم هم ترش بود گفت: ای سبحان الله چندین گاه در باغی و انار شیرین ندانی، گفتم من باغ تو را نگاه میدارم و طعم انار ندانم که نچشیده ام، مرد گفت: بدین زاهدی که توئی گمان برم که ابراهیم ادهمی چون این بشنیدم از آنجا برفتم.[1] صفت امانتداری آنقدر مورد احترام جوامع مختلف بشری بوده و هست که حضرت رسول اکرم (ص) که متصف به این وصف پسندیده و نیکو بوده است. مردم دوره جاهلیت و بعد او لقب «امین» را داده و به «محمد امین» معروف بوده است، وجود این گونه خصلت ها در جامعه موجب ایجاد زمینه اعتماد و مودت بین مردم شده و مانع تنش های اجتماعی است، برعکس، خیانت در امانت باعث بر هم خوردن نظم جامعه و گسیختن رشته های قوام و دوام جامعه می‌شود. عهد شکستن و خیانت در امانت در دین اسلام نه تنها یک گناه که در عداد گناهان کبیره است. در ابتدای سوره مؤمنون خداوند متعال ضمن آنکه مؤمنین را به رعایت پرهیز از سخنان لغو و بیهوده، پرداختن زکوة، رعایت عفت و مراقبت از نمازها دعوت می‌فرماید تأکید فراوان به مراعات امانت و پیمان دارد، و «... الذین هم لا ماناتهم و عهدهم راعون » در کتاب شریف نهج البلاغه و کتب احادیث و فقهی شیعه امامیه چون کتاب اصول کافی تألیف ابی جعفر محمد ابن یعقوب ابن اسحاق کلینی رازی بارها به ادای امانت و امانت داری توصیه شده است در نهج البلاغه آمده است، کسانی که اهل امانت نیستند ناکام میباشند، «... ثُمّ اِداءُ اَلاَمانة حَقه فَقَد خاِبَ مَن لَیسَ مِن اهلهِا » امام جعفر صادق علیه السلام فرمود، قضاوت کردن در مورد اشخاص را نه براساس طول رکوع و سجود آنها، که ممکن است بر اثر عادت باشد، بلکه براساس راستگوئی و امانت داری آنها باید سنجید.» بدیهی است نقض عهد و امانت، نه تنها گناه است که دارای مجازات دنیوی و حتی اخروی می‌باشد در قوانین و مقررات نظام های حقوقی کشورهای مختلف جهان خیانت در امانت جرم شناخته شده و دارای ضمانت اجرای کیفری و مجازات است، گاهی در توصیف جرم ممکن است ضمانت اجرا و مجازات وجود نداشته باشند،[2] این جرم در زمره جرائم طبیعی است یعنی از دیر باز در سیستم های قضائی دنیا عملی ضد اجتماعی و دارای مجازات بوده است، یکی از قدیمی ترین قوانین که در مورد جرم خیانت در امانت و در آن مقرراتی تدوین گردیده است مجمع القوانین حَمواربی است این مجموعه کاملترین اثریست که از حقوق بابل بجا مانده و مربوط به هزار و نهصد سال پیش از میلاد مسیح می‌باشد. این سند بسیار مهم در ماه دسامبر 1901 و ژانویه 1902 میلادی در حفریات شوش بوسیله هیأت کاشفین فرانسوی به سرپرستی دوِئر دِمرگان کشف شده است. این خطوط مرکب از 3600 سطر و 282 ماده که با حروف میخی بر سنگ بزرگ سیاهی ستون مانند منقوش است. بالای ستون سنگ پیکر حمورایی دیده می‌شود که برابر مجسمه خدای خورشید و عدل (شَمشَ) بخضوع ایستاده و مجموعه قوانین را از او دریافت می‌دارد. این مجموعه بوسیله پروفسورشیل قرائت و ترجمه گردیده است. [3]

در این مجموعه در مورد جرم خیانت در امانت 8 ماده بطور صریح و روشن و باقید کلمات «امانت»، «امانتداری» وجود دارد که در متن کتاب به این مواد اشاره شده است. در ایران قبل از انقلاب مشروطیت که قوة قضائیه و دادگستری بصورت یک تشکیلات منظم وجود نداشت مسائل حقوقی و کیفری مردم بوسیله علمای مذهبی و فقها حل و فصل می‌شد، در ابتدای قرن چهارده هجری که انقلاب مشروطیت در آن واقع شد پس از تأسیس عدالت خانه که خواست مردم بود قوانین جدید بشکل و صورت کنونی از مجلس شورای ملی آن زمان تصویب و مورد اجرا قرار گرفت، از جمله قوانینی که بصورت مدّون امروزی تصویب گردید قانون جزای عمومی ایران بود که در سال 1304 شمسی از تصویب مجلس گذشت، این قانون در دو کتاب مواد مربوط به حقوق جزای عمومی و حقوق جزای اختصاصی تدوین شده بود. در کتاب دوم جرم خیانت در امانت بمعنی عام کلمه در ماده 241 آن قانون آورده شده بود، از تاریخ تصویب این قانون، تا کنون چندین بار در آن اصلاحاتی شده است که آخرین این اصلاحات در سال 1375 بوده است و در حال حاضر عنصر قانونی جرم خیانت در امانت در معنی عام آن ماده 674 قانون مجازات اسلامی (کتاب تعزیرات و مجازات های بازدارنده) می‌باشد، البته مسائل مربوط به این جرم در صورت خاص آن در ماده 673 این قانون و بطور خاص و پراکنده در قانون پیش بینی شده است که در متن کتاب حاضر به آنها اشاره شده است. بنابراین آنچه بعنوان جرم خیانت در امانت در جامعه و عرف اجتماعی ایران مشهور و متداول است و معمولاً افراد جامعه از یک نفر متهم به ارتکاب جرم خیانت در امانت اسم می‌برد و در وهله اول متبادر به ذهن می‌شود جرم ارتکابی در ماده 674 قانون مجازات اسلامی است جرم موضوع ماده 673 این قانون اگر چه در فصل بیست و چهارم و زیر عنوان خیانت در امانت آمده و نیز در سایر موارد خاص، مانند ماده 28 از قانون ثبت اسناد و املاک و یا ماده27 قانون تأسیس بورس اوراق بهادار مصوب 27/04/1365 و نیز ماده 349 قانون تجارت اگر چه در مواد مربوط به آنها مجازات جرم ارتکابی مجازات جرم خیانت در امانت می‌باشد و باصطلاح از جرائم مشابه یا همجوار است، مع الوصف چون دارای ارکان و عناصر جرم خیانت در امانت بمعنای عام نیست، در اذهان عمومی و وجدان جمعی جرم خیانت در امانت را متبادر نمی کنند.

آراء شعب دیوان عالی کشور، آراء اصراری و آراء وحدت رویه هم در مقام تبین و توضیح عناصر مادی یا معنوی و شرایط و اوضاع و احوال جرم خیانت در امانت صادر گردیده و یا در مقام حل اختلاف بین دو رأی از دادگاههای کیفری یا شعب دیوان عالی کشور بعنوان آراء وحدت رویه دیده می‌شود عموماً در مورد موضوع جرم ماده241 قانون جزای عمومی ایران یا اخیراً در مورد ماده674 قانون مجازات اسلامی است و کمتر جرائم خیانت در امانت در صورت خاص آن مورد بحث و توجه قرار گرفته است. کتاب حاضر هم بهمین سیاق، بیشتر موضوع جرم ماده 674 قانون مجازات اسلامی ایران را که عنصر جرم خیانت در امانت در مصداق عام آن است را مورد بررسی و تحلیل قرار داده است. البته از اشاره و بعضاً توضیح در مورد جرم خیانت در امانت در معنای خاص آن هم غفلت نشده است. فصل پنجم کتاب به بررسی جرم خیانت در امانت در قانون جزای کشورهای عربی مانند عراق، مراکش، مصر، سوریه، کویت و سودان و کشور فارسی زبان افغانستان و نیز جمهوری خلق چین اختصاص یافته، دلیل این امر آن است که پس از انقلاب مشروطیت درایران و تأسیس عدالت خانه و تصویب و تدوین قوانین در مجلس قانون گذاری ایران برای اولین بار قانون جزای ایران در سال 1304 از تصویب مجلس آن وقت گذشت و ماده 241 این قانون به جرم خیانت در امانت پرداخته بود که طبق اصول قانونگذاری عناصر قانونی، مادی و معنوی و شرایط و اوضاع و احوال خاص این جرم در ماده مذکور آورده شده هم زمان با انقلاب مشروطیت در ایران، امپراطوری عثمانی تجزیه شده و کشورهای زیادی از این امپراطوری بوجود آمد که دارای نظام سیاسی متفاوت بودند، کشورهای شمال آفریقا، جنوب غربی آسیا، جنوب خلیج فارس و بخش مهمی از اروپا که زیر سلطه حاکمیت آن امپراطوری بودند، این کشورها هم هر کدام براساس شرایط سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، عادات و آداب قومی و حالات و نوع زندگی مردم آن قوانین مدونی را تصویب کردند از آن جمله قانون مجازات بود، نگاهی گذرا به این قانون در این کشورها و مقایسه آن با قانون جزای ایران نشان می‌دهد که همه آنها از یک منبع استفاده کرده اند آن هم قوانین کشورهای غربی بخصوص کشور فرانسه و بلژیک است، همین ماده 241 قانون جزای ایران مصوب سال 1304 اصلاحی سال 1352 دقیقاً ماده 341 قانون جزای مصر است1، که آنهم از قانون فرانسه اتخاذ شده است. در این قسمت از کتاب مواد مربوط به جرم خیانت در امانت در کشورهای شمال آفریقا و سوریه و عراق با متن عربی آنها آورده شده تا خواننده محترم با نوع و نحوه قانون گذاری در کشورهای مختلف آشنائی حاصل کند، همچنین از قانون جزای کشور افغانستان و جمهوری خلق چین که دو کشور همسایه با دو حکومت متفاوت است در بخش مربوط به جرم خیانت در امانت استفاده شده است.