دین، فی­نفسه و ماسوای توجه به صاحبان دین و دینداران، دارای حقی نمی­باشد، لذا توهین به ادیان، در منابع فقهی و اسناد بین‌المللی به صورت مستقل دارای محکومیت نیست؛ اما هر آنچه که از ديدگاه اسلام در شمار مسائل ضروري و قطعي قرار گيرد، توهين به آن، جرم است؛ مانند توهين به قرآن، مسجد الحرام، کعبه و ساير شعائر الهي و مقدسات ضروري اسلام، اگر چه از نظر «ميزان مجازات» با هم تفاوت دارند.^[1]

قرآن کريم اصل عدم توهين را حتي درباره بت‌پرستان نيز مطرح مي‌کند:

 «وَ لا تَسُبُّوا الَّذِينَ يَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ فَيَسُبُّوا اللَّهَ عَدْواً بِغَيْرِ عِلْمٍ؛^[2]

و آنهايي را که جز خدا را مي‌خوانند، دشنام مدهيد که آنان از روي دشمني و به ناداني خدا را دشنام خواهند داد».

عنوان توهين در کتب قواعد فقهي تحت عنوان: «قاعده حرمت اهانت به محترمات»^[3]و به مناسبت در باب‌هاي مختلف فقهي آمده است. اهميت توهين به آنچه که در شريعت اسلام محترم است تا جايي است که در برخي مراتب آن موجب کفر و ارتداد مي­شود. در نظام حقوقي ايران نيز به تأسي از فقه اماميه، اطلاق ارتکاب جرم توهين به فاعل را مستلزم احراز قصد او مي­داند. در ميان انواع توهين، توهين به مقدسات، شخصيت‌هاي مذهبي، مفاهيم، آداب و باورهاي مذهبي حايز اهميت است.

به محکومیت توهین به ادیان و مؤلفه­های دینی در اسناد بین­المللی حقوق بشری و اسناد موضوعه جهانی چون منشور ملل متحد، اعلاميه جهاني حقوق بشر، ميثاقين 1966م. در خصوص حقوق اقتصادي، اجتماعي و سياسي و همچنین بيانيه رباط، منشور عربی حقوق بشر اتحادیه عرب و مجموعه اعلامیه­های کمیسر حقوق بشر و غیره به طور ضمنی اشاره شده است.

در حقيقت توهين به مقدسات شامل اقداماتي است که توهين به خدا، اديان، شخصيت­هاي مقدس و محترم در مذاهب مختلف را مد نظر دارد. اين اقدام در برخي کشور­ها از جمله آلمان^[4]، ايتاليا^[5]، ايران^[6] و ايرلند^[7] جرم محسوب مي­گردد.

اين جرم انگاري يا محدود به توهين به دين اکثريت مي گردد، يا اين که توهين به همه اديان را شامل مي شود که مفهوم قانوني «Blasphemy» نيز در سال‌هاي اخير درحقوق انگلستان مطرح شده و آن فقط در باره دين مسيحيت است، در صورتي که همراه با توهين و بي‏حرمتي باشد، موجب محکوميت است.^[8]

توهین به ادیان در قیاس با توهین به مقدسات ادیان مطلق است؛ بدین توضیح که توهین به ادیان شامل توهین­هایی بدون توجه به وجود و عدم وجود پيروان آن می­باشد. با اين بيان كه ديني به عنوان مجموعه آموزه‌هاي بينشي و ارزشي در نظر گرفته شود؛ حال چه بسا اين دين به لحاظ پيرو فاقد اشخاص معتقد باشد. وهمچنین در توهین به ادیان لازم نیست که شخصی به طور مستقیم مخاطب توهین باشد.

حال سخن در اين است که آيا دين به خودي خود داراي حقي است تا تکاليفي متوجه آن شده وموجبات ممنوعيت توهين به آن را فراهم آورد يا اين دينداران هستند که صاحبان حق بوده و با توهين به اين افراد، توهين کنندگان مستوجب ومستحق مجازات مي باشند؟!

عنوان توهین در کتب قواعد فقهی تحت عنوان قاعده حرمت اهانت به محترمات و به مناسبت در باب‌های مختلف فقهی آمده است، که مجازات آن بر اساس انواع توهین اعم از توهین‌های حدی و تعزیری متفاوت می­باشد. اهمیت توهین به آن چه که در شریعت اسلام محترم است تا جایی است که در برخی مراتب آن موجب کفر و ارتداد می‌شود. در نظام حقوقی ایران نیز به تأسی از فقه امامیه، اطلاق ارتکاب جرم توهین به فاعل را مستلزم احراز قصد او می‌داند و این نیز بازگشت به مقام والا و کرامت انسان دارد.

ارائه راهکار­ها و راهبرد­هاي بين المللي در مقابله با توهين به مذهب که در اين روزگار از سوي ايادي غرب استمرار دارد، بسي ضروري مي­نمايد. که در بخش پاياني اين کتاب بدان مي­پردازيم.

بدون شک يکي از علل اصلي استمرار اين قبيل تحرکات از سوي غربي‌ها پيش از آن که بي نزاکتي توهين کنندگان را به اثبات برساند، خبر از بي توجهي مسلمين و دول آنها دارد.

اهداف تحقيق حاضر را در دو حيطه نظري وعملي مي توان به شرح زير بيان داشت:

1. آشنايي با جرم انگاري توهين به اديان در فقه و بيان حساسيت ديني آن در اديان آسماني.


2. تبيين جايگاه و قلمرو توهين به اديان در نظام حقوقي اسلام و اسناد بين الملل موجود.


3. ايجاد راهکار‌ها و راهبردهاي جلوگيري از توهين به اديان در سطح جهان.


4. بيان وجوه افتراق و اشتراک توهين به اديان در حقوق اسلام وديگر نظام‌هاي حقوقي جهان.
   

   براساس مسئله تحقيق، اين سؤال مطرح است که:

   
   

   آیا توهين به اديان به عنوان مفهوم مستقل از توهين به دينداران در فقه و اسناد بين الملل داراي ممنوعيت و محکوميت است؟

   
   

   برخی سؤالات فرعی از این قرار است:

   
   

1. معنا و مفهوم حقوق اديان چيست؟


2. تاريخچه توهين به اديان در فقه اسلامي و اسناد بين المللي چيست؟


3. نظر فقها در خصوص توهين به ادیان چيست؟


4. توهين به اديان در ساير مذاهب اسلامي چه جایگاهی دارد؟


5. چه اسناد بین‌المللی و یا اسناد موضوعه جهانی در خصوص محکومیت توهین به ادیان وجود دارد؟


6. محدوديت‌هاي ذاتی آزادي بيان در فقه و اسناد بين الملل چيست؟


7. راهکارها و راهبردهاي فقهي- حقوقي در صحنه بين الملل براي پيشگيري از توهين به اديان چيست؟

با وجود اهميت موضوع تحقيق از حيث جلوگيري از توهين­هاي مداوم ايادي غرب و دشمنان دين بخصوص دين اسلام، تحقيق جامعي در زمينه توهين به اديان صورت نگرفته؛ چه برسد به توهين به اديان در فقه و اسناد بين الملل. درست است که در زمينه توهين به مقدسات، مقالات و پايان نامه‌هايي موجود است، ولي حيث و جهت بحث با تحقيق حاضر متفاوت است.

 در غرب بیش از هفده کتاب با عنوان بلاسفمي^[9] وجود دارد که به زبان انگليسي است، ^[10] ولی در ايران کتابي تحت عنوان توهين  به اديان و يا توهين  به مقدسات وجود ندارد؛ هرچند کتاب «آزادي ديني از منظر حقوق بين الملل با نگاهي به ره­يافت اسلامي» دکتر سعيد رهايي در فصل­هايي به توهين به اديان با توجه به اسناد بين المللي اشاره داشته است.

مقالات و پایان نامه ذيل نيز درزمينه توهين به مقدسات نوشته شده است:

1. مقاله «جرم اهانت به مقدسات در نظام حقوقي اسلام و کامن لا»، از سيد حسين‌هاشمي.

2. مقاله «مسئوليت بين المللي اهانت به مقدسات مسلمانان جهان از ديدگاه حقوق بين الملل»، از عباس علي عميد زنجاني

3. مقاله «آزادي بيان در اعلاميه جهاني حقوق بشر و موضوع توهين به اديان»، از کامران‌هاشمي.

4. مقاله «بررسي جرم اهانت به مقدسات اسلام»، از عباس زراعت.

5. پايان نامه «جرم اهانت به مقدسات مذهبي»، از کمال الدين موسوي کماني به راهنمايي استاد مصطفي محقق داماد.

6. پايان نامه «توهين به مقدسات ديني در حوزه آزادي مطبوعات در ايران، انگلستان و ايالات متحده»، از محمد‌هاشمي.

محکوميت توهين به اديان آسماني و حتي اديان رسمي غير آسماني در تمام شرايع و قوانين وجود دارد، ولي آيا حقي به نام حقوق اديان به رسميت شناخته شده است، تا بدين وسيله بتوان راهکارهايي براي جلوگيري از اين توهين و اهانت‌ها در مجامع ديني و سياسي ارائه داد يا خير؟

روش تحقیق حاضر بر اساس روش توصیفی- تحلیلی و انتقادی می­باشد که با استفاده از کتاب‌ها، آرا، مقالات و اسناد نوشتاری در کتابخانه و نرم افزار­های علمی، به بیان مطالب و نقد وبررسی در زمینه محکومیت توهین در فقه اسلامی و اسناد بین‌الملل پرداخته‌ایم.

اين رساله درسه بخش تنظيم شده است و بخش اول آن از دو فصل تشکيل شده است که در فصل اول و دوم کلياتي پيرامون تعاريف و تاریخچه توهین به ادیان در فقه اسلامی و سطح بین‌الملل مطرح شده است.

در بخش دوم به موضوع توهین به ادیان در نظام حقوقی اسلام پرداخته­ایم که خود از دو فصل تشکیل شده است. درفصل اول، جایگاه توهین به ادیان در مذهب شیعه مطرح شده و در فصل دوم جایگاه توهین به ادیان در سایر مذاهب اسلامی مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته است. به مباحثی چون مبانی جرم انگاری توهین به ادیان، نظر فقها و متکلمین شیعه و مجازات توهین به ادیان و همچنین بررسی قاعده فقهی حرمت اهانت به محترمات نیز در قالب گفتارهایی پرداخته شده است.

در بخش سوم بررسی توهین به ادیان در اسناد بین‌الملل مطرح شده که در قالب سه فصل به آن پرداخته شده است: در فصل اول بررسی توهین به ادیان در اسناد بین‌الملل حقوق بشری را مطرح نموده و در فصل دوم به بررسی توهین به ادیان در سایر اسناد موضوعه جهانی پرداخته‌ایم و بالاخره در فصل سوم این بخش راهکارها و راهبردهای جلوگیری از توهین به ادیان در اسناد بین‌الملل را مورد بررسی قرار دادیم. اسناد حقوق بشری چون منشور ملل متحد، اعلامیه حقوق بشر و میثاقین1966 و همچنین سایر قوانین موضوعه جهانی در محکومیت توهین به ادیان اشاره شده است. نقاط قوت و ضعف این اسناد و محدودیت ذاتی آزادی بیان در قالب دو گفتار در فصل آخر مورد بحث و تحقیق واقع شده است.

این کتاب حاصل تلاش جناب آقای‌هادی افشانی است که در مقطع سطح سه حوزوی(کارشناسی ارشد) و در اردیبهشت 1395ش. از پایان نامه خویش دفاع کردند و اینجانب به عنوان استاد این اثر، با ایشان همکاری داشتم. پس از تأیید این نوشتار از سوی ناشر محترم، بار دیگر ویرایش و اصلاحات لازم صورت گرفت. بدیهی است کار بشری خالی از نقص و عیب نیست. از اساتید، دانشجویان و اهل فضل ممنون می‌شوم، چنان چه نظرات اصلاحی و تکمیلی خود را به آدرس ایمیل اینجانب ارسال نمایند تا در چاپ‌های بعدی مورد توجه قرار گیرد.