اصل فرزنددارشدن از اهداف زناشوئی و از کارکردهای زیستی خانواده است که بقای نسل بشر و جوامع را تضمین می­کند. فرزندآوری با توجه به میل ذاتی و فطری انسان برای جاودانگی و بقاء، مطلوبِ انسان است؛ زیرا فرزند، دنباله و اثر والدین خود می­باشد. در دین حیاتبخش اسلام به این مسئله توجه جدی شده است و از نظر این دین اگر کسی بمیرد، در حالی که فرزندی از خود بجای گذاشته باشد، مثل این است که نمرده است.

علیرغم مطلوبیت، طبیعی­ و فطری­بودن حق فرزندآوری، ممکن است بین زوجین اختلاف ایجاد شده، یکی از آنها یا هر دو از ایفای وظایف خود در راستای فرزندآوری امتناع کند؛ مثلاً مرد برخلاف میلِ زن، به داشتن بچه، اعلام کند که بچه نمی­خواهد؛ در این صورت که زن مایل به بچه­دارشدن است، اما مرد حاضر به همکاری نیست، آیا زن می­تواند برای نیل به مطلوب خود، مرد را به این کار ملزم کند؟ در صورت امتناعِ مرد آیا قواعد فقهی و حقوقی از ذیحق حمایت می­کند؟ پاسخ به این پرسش­ها منوط به اثبات حق استیلاد برای زوج یا زوجه است. اگر زوجه حقی به نام استیلاد داشته باشد، می­تواند در راستای استیفای حق خود، طرف مقابل (شوهر) را ملزم کند و قانونگذار نیز از وی حمایت خواهد کرد. همین روند درباره­ی مرد نیز مطرح است.

دلایل انتخاب این تحقیق بیشتر ناظر به وضعیت بحرانی موجود است؛ در زمان ما یکی از تهدیدهائی که به کاهش نسل منجر می­شود، بی­رغبتی و امتناع زوجین یا یکی از آنها به فرزندآوری و کم­فرزندآوری از یک سو و کمرنگ­شدن و یا عدم الزامات حقوقی و قانونیِ مناسب در الزام زوجین به فرزندآوری از سوی دیگر است. اگر ادله کافی و روشن برای حق­بودن استیلاد نسبت به یکی از زوجین یا نسبت به هر دوی آنها در دست باشد، در چنین مواردی می­توان حق مزبور را از رهگذر الزامات مذکور استیفا کرد.

بنابراین برای مشخص­کردن تعلق حق استیلاد به زوجین یا یکی از آنها باید سراغ ادله برویم که ممکن است به دو صورت اختصاصی و مشترک مطرح شود؛ یعنی برخی ادله مشترک­بودن حق استیلاد را نسبت به زوجین اثبات کند؛ همچنین دلایلی برای مختص­بودن این حق به یکی از آنها اقامه شود.

اگر برای اثبات حق استیلاد دلیلی در کار نباشد این بحث مطرح می­شود که آیا می­توان آن را یک امر توافقی بین زوجین دانست؛ یعنی هرگاه طرفین بر استیلاد توافق کردند، می­توانند بچه­دار شوند در غیر این صورت بچه­دار نمی­شوند؛ به­طوری که قوانین موجود در برخی کشورها چنین است. در واقع قوانین مذکور بچه­دارشدن را همانند موضوعاتی مثل مسکن تلقی می­کنند؛ همان­گونه که درباره مسکن توافق می­کنند، درباره بچه نیز توافق می­کنند. بدیهی است که مسئله حق استیلاد یک موضوع اساسی و از حکمت­های ازدواج دانسته شده،[1] و با مقولاتی همچون مسکن در یک تراز قرار نمی­گیرد.

گفتنی است بحث امکانِ توافق بر استیلاد رتبتاً بعد از بررسی ادله حق استیلاد واقع می­شود؛ چون اگر دلیل یا ادله­ای بر حق استیلاد اقامه شده، آن را اثبات کند، جایی برای طرح بحث توافق در موضوع استیلاد باقی نمی­ماند؛ توافق معمولاً در اموری صورت می­گیرد که دلیلی برای آن امور در دست نباشد. ناگفته نماند که هر چند در اصل یک موضوع به جهت وجود ادله کافی، نیازی به توافق درباره آن موضوع نیست، اما ممکن است در کیفیت و زمان اجرای آن، توافق طرفین نقش داشته باشد که این نوع توافقات امری مرسوم در بین عقلا و مورد تأیید شرع و عقل است.

برای رسیدن به مطلوب مذکور، ساختار این کتاب از سه فصل تشکیل شده است. در فصل نخست مفاهیم و کلیاتِ تحقیق مطرح شده؛ زیرا تبیینِ مفهومی واژگان اساسی تحقیق در درک بهتر موضوع تحقیق مؤثر و از لحاظ منطقی مقدم بر سایر فصل­هاست. در فصل دوم موضوع اصلی پژوهش یعنی «بررسی حق فرزندآوری زوجین از منظر فقه و حقوق» واکاوی و در فصل سوم نیز آثار و احکام فقهی- حقوقی حق استیلاد بیان شده است.