بی­شک مخاطرات زیست محیطی، همواره دردناک­ترین صحنه­های زندگی بشر را بوجود آورده­اند و تاریخ زندگی بشر مملو از آسیب­هایی است که خواسته و ناخواسته انسان بر محیط زیست وارد کرده است. جامعه­شناسان اجتماعی، انسان را عامل بروز این آسیب­ها تلقی می­کنند. در این میان علمای حقوق با درک این موضوع که نابودی محیط زیست واقعیتی تلخ در زندگی بشر می­باشد، مصلحت را در آن دیده­اند که برای تعدیل خسارات آن قواعد و مقرراتی را وضع کنند. مسئله­ای که تا چند قرن اخیر همواره با بی­توجهی جوامع گوناگون مواجه بوده است. در واقع، تنها در دو قرن اخیر بوده است که دولت­ها به سبب رشد تمدّن و مطرح گردیدن لزوم حراست از محیط زیست اطراف بشر علاقه­ی جدّی بر آن نشان داده­اند.

یکی از چالش­های جدیدی که در سالیان اخیر توجه علمای حقوق بین­الملل محیط زیست را به خود جلب کرده است ساخت جزایر مصنوعی در مناطق مختلف جهان به ویژه خلیج فارس می­باشد. براساس کنوانسیون­های بین­المللی راجع به حقوق دریاها، کلیه­ی کشورها حق ساخت جزایر مصنوعی و سایر تأسیسات مجاز را در مناطق دریایی تحت صلاحیت خود و دریای آزاد را دارند، به شرط آنکه به حقوق کشورهای دیگر خدشه­ای وارد نسازند. بنابراین، این حق به آنها داده شده است که به ساخت این جزایر یا سایر تأسیسات مصنوعی مبادرت کنند و هیچ خدشه­ای بر حقوق آنها وارد نیست.

یکی از موانع بر سر راه ساخت جزایر مصنوعی رعایت قواعد زیست محیطی و جلوگیری از آلودگی­های ناشی از آن می­باشد. در کنوانسیون 1982 حقوق دریاها، بر لزوم توجه به محیط زیست دریا در ساخت جزایر مصنوعی توجه ویژه­ای شده است؛ به گونه­ای که شرط لازم برای ساخت این جزایر عدم آسیب به محیط زیست و منابع زنده و غیرزنده موجود در بستر و زیربستر دریاها ذکر شده است. زیرا دولتها براساس ماده 235 کنوانسیون 1982دریاها، در مورد حمایت و حفاظت از محیط زیست دریا مسئول هستند. مشکلات زیست محیطی ناشی از ایجاد چنین جزایری می­تواند به گونه­های مختلف گیاهی و جانوری آسیب وارد نموده و همچنین باعث ایجاد آلودگی شود.

منطقه­ی مورد بحث در این نوشتار خلیج فارس و جزایر مصنوعی آن می­باشد. همانطور که می­دانیم خلیج فارس دریایی نیمه­بسته است و در منطقه­ای گرمسیر واقع شده است. تنوع زیستی در خلیج­ فارس بسیار پایین است و این امر سبب شده است موجوداتی که در این خلیج زندگی می­کنند نسبت به تغییرات محیطی بسیار شکننده باشند و با تغییرات آب ­و هوایی و مواد آلوده­کننده، از بین بروند. همچنین، خلیج فارس از زیستگاه­های مهم مرجان­های دریایی می­باشد.

اما از آنجایی که آلودگی آب­ها از جمله خلیج فارس، بخش چشمگیری از بحران آلودگی محیط­ زیست را تشکیل می­دهد و کشورهای اطراف خلیج فارس تلاش می­کنند سرزمین­های جدیدی را برای فعالیت­های اقتصادی، توریستی و تجاری برپا کنند می­بایست در ساخت این جزایر مسائل زیست محیطی مورد توجه قرار گیرد، زیرا نابودی محیط زیست یکی از مهم­ترین نگرانی­های انسان­هاست که در صورت نادیده گرفتن مسائل زیست محیطی صدمات جبران ناپذیری بر خلیج فارس وارد خواهد شد.

از جمله تلاش­های سیاسی و حقوقی که در مورد محیط زیست خلیج فارس صورت گرفته است تدوین و تصویب کنوانسیون منطقه­ای کویت می­باشد که پس از آن که خلیج فارس به عنوان یک منطقه­ی ویژه در برنامه محیط زیست ملل متحد اعلام شد، به ابتکار دولت­های منطقه کنفرانسی از سوی مدیر اجرایی یونپ در زمینه­ی محافظت و توسعه­ی محیط­ زیست دریایی و نواحی ساحلی در کویت برگزار شد. نتیجه­ی این کنفرانس، تدوین کنوانسیون منطقه­ای کویت (راپمی)[1] برای همکاری در زمینه­ی پاسداری از محیط زیست دریایی در برابر آلودگی و نیز پروتکل همکاری درباره­ی مبارزه با آلودگی دریا به مواد نفتی و دیگر مواد زیان آور در 23 آوریل 1978 بود. این کنوانسیون، هرگونه اقدامی را منوط به رعایت اصول زیست محیطی کرده است و در صورت عدم رعایت اصول زیست محیطی کشورهای عضو موظف به پرداخت خسارت می­باشند.

به طور کلی، در این نوشتار، حقوق حاکم بر ساخت جزایر مصنوعی در حقوق بین­الملل دریاها مورد بررسی قرار گرفته است و پس از شناخت اجمالی نسبت به قواعد حقوق بین­الملل در این زمینه به صورت موردی به جزایر مصنوعی واقع در خلیج فارس پرداخته شده است. در نهایت نیز پس از بررسی آثار زیست محیطی این جزایر بر خلیج فارس، تعهدات بین­المللی دولت­های سازنده و مسولیت بین­المللی آنها در قبال آلودگی­های ناشی از ساخت و نگهداری این جزایر مورد بررسی قرار گرفته است.